Strona główna rozwiń menu
Serwis używa plików cookies zgodnie z polityką prywatności pozostając w serwisie akceptują Państwo te warunki

„Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie”- wystawa czasowa w Żydowskim Muzeum Galicja

Wystawa Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie jest wynikiem długotrwałego fotograficznego projektu Agnieszki Traczewskiej. Od 2008 roku Agnieszka Traczewska towarzyszy ze swoim aparatem fotograficznym krakowskiej ortodoksyjnej społeczności żydowskiej. Czas trwania wystawy: 13.10.2023-04.02.2024

Plakat wystawy fotograficznej „Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie”
Fot. Żydowskim Muzeum Galicja

W ciągu 15 lat fotografowania w Krakowie powstało setki zdjęć, które tworzą unikalny zbiorowy portret społeczności uchwyconej w czasie obchodów świąt żydowskich, modlitw w synagodze, prywatnych wydarzeń w domach rodzinnych, rytuałów związanych z zachowaniem zasad koszerności czy obchodów Szabatu.

Kraków na mapie polsko-żydowskiej historii i kultury szczególne miejsce, także w kontekście ortodoksyjnego nurtu judaizmu. Żydowska historia w Krakowie sięga XI wieku, a w ciągu kolejnych stuleci miasto stało się jednym z głównych żydowskich ośrodków kulturalnych, intelektualnych i religijnych na świecie. To właśnie tutaj, w oddalonej od siedziby Żydowskiego Muzeum Galicja o zaledwie kilkaset metrów synagodze nauczał Mojżesz Isserles, słynny Rabin Remu, którego kodyfikacja żydowskiego prawa do dzisiaj jest podstawową wykładnią dla Żydów aszkenazyjskich na całym świecie.

W przededniu drugiej wojny światowej w Krakowie mieszkało ponad 60 tysięcy Żydów, a krakowska gmina była czwartą w Polsce pod względem liczebności. Po zagładzie getta i wywiezieniu pozostałych przy życiu Żydów do obozów śmierci w 1943 roku, żydowski Kraków uległ nieomal całkowitej zagładzie. Szacuje się, że Holokaust przetrwało zaledwie 3 tysiące krakowskich Żydów. Wielu z nich wyjechało tuż po wojnie i w kolejnych latach. Mimo to tradycja żydowska była w mieście wciąż kontynuowana – na nieporównywalnie mniejszą niż przed wojną skalę i najczęściej poza oficjalnym obiegiem.

Historia żydowskiego Krakowa jest nieustannie opowiadana, ale często w oderwaniu od współczesnych nurtów i bezprecedensowego odradzania się życia żydowskiego w Polsce. Jej wagę i trwanie przesłania też wszechobecny dyskurs o Zagładzie – szczególnie w Krakowie, z jego gettem, obozem w Płaszowie i oddalonym o zaledwie kilkadziesiąt kilometrów obozem Auschwitz.

W tym sensie wystawa fotografii Agnieszki Traczewskiej, wykonanych w ciągu ostatnich 15 lat jest przyczynkiem do uwspółcześnienia dyskursu i do dyskusji o dzisiejszym, codziennym, trwającym na krakowskim Kazimierzu (i w innych miejscach w Polsce) żydowskim życiu. Życiu, które wbrew pozorom nie jest jednolite, ale wielowymiarowe, tworząc mozaikę, na którą składają się rozmaite nurty religijne, kulturowe i tożsamościowe. Choć identyfikacja żydowska jest pojęciem szerokim i niejednoznacznym, Traczewska zdecydowała się swoją fotograficzną opowieść skoncentrować na tych, dla których żydowskość to judaizm, wierność religii w najbardziej tradycyjnym i ortodoksyjnym wydaniu. Panorama, którą nakreśla autorka jest zawężoną konsekwencją subiektywnych poszukiwań. Fotografie Agnieszki Traczewskiej portretują współczesne pokolenia krakowskich Żydów, którzy wciąż spotykają się przy zapalaniu świec chanukowych i w kolorowych kostiumach obchodzą święto Purim. Stoją nad brzegiem Wisły w czasie obrzędu Taszlich wrzucając do rzeki okruszki chleba symbolizujące stare grzechy, a na Yom Kippur zostawiają samochody i w białych szatach maszerują do domu modlitwy.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Projekt współfinansowany ze środków Miasta Krakowa.

Plakat wystawy fotograficznej „Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie”


Agnieszka Traczewska - fotografka i producentka filmów dokumentalnych. Specjalizuje się w fotografowaniu hermetycznego świata chasydów, ukazując zamknięty dla osób postronnych świat żydowskich rytuałów, ceremonii i codziennego życia. Poprzez swoje fotografie prezentuje intymne wejrzenie w światopogląd ortodoksyjnych Żydów, których życie podporządkowane jest nakazom religijnym i duchowej tradycji.

Urodzona i mieszkająca w Krakowie autorka z czasem zaczęła odkrywać bogatą żydowską historię wymazywaną przez większą część jej życia. Podjęła podróż w poszukiwaniu utraconego świata, gdziekolwiek pozostały jeszcze niezatarte ślady obecności polskich Żydów, którzy przez wieki żyli w sąsiedztwie z katolikami.

Mimo bycia kobietą, nie-Żydówką, z czasem zyskała akceptację ortodoksyjnych bohaterów swoich fotografii. Jej cierpliwość, determinacja i wielokrotnie ponawiane próby prowadziły w końcu do obustronnego zrozumienia. Pełne symbolicznych znaczeń, niosące ważny przekaz fotografie wskazują, że ich autorka i jej bohaterowie potrafili zawrzeć niepisaną umowę. Świadczą o tym, że waga tego dzieła pozwoliła na przekroczenie wielu reguł, ograniczeń i uprzedzeń.

Jej pierwszy album fotograficzny, Powroty / Returns (Warszawa, 2018) prezentuje temat chasydzkich pielgrzymek do grobów wielkich cadyków w Polsce. Kolejny album, Wskrzeszony Świat /A Rekindled World (Kraków, 2021) jest panoramą odrodzonego ultraortodoksyjnego życia na czterech kontynentach. Odrzucając klasyczne stereotypy, Traczewska przybliża w nim czytelnikowi indywidualne postacie współczesnych chasydów. Album Kroke (2022) jest rezultatem piętnastu lat towarzyszenia ortodoksyjnej społeczności żydowskiej w jej rodzinnym Krakowie.

Fotografie Agnieszki Traczewskiej były prezentowane na kilkudziesięciu wystawach indywidualnych i zbiorowych w Polsce i poza jej granicami, m. in. w Stanach Zjednoczonych, Francji, Niemczech, Kanadzie, Izraelu i Australii. Jej fotografia „Piewszy raz“, przedstawiająca nowożeńców z ortodoksyjnej żydowskiej dzielnicy w Jerozolimie została nagrodzona w prestiżowym konkursie National Geographic Traveller (2014).

O wystawie „Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie”

1. Agnieszka Traczewska, autorka„To jest tu i teraz. Kraków, w którym mieszkam. Miasto, w którym przed wojną co czwarty mieszkaniec był Żydem. Widzę ich na czarno białych fotografiach, które często przeglądam. Domy i ulice niewiele się zmieniły, ale zniknęły napisy i szyldy. Zniknęli ludzie ze zdjęć”

2. Agnieszka Traczewska, autorka
„Dla tych nielicznych Żydów, którzy po wyzwoleniu postanowili pozostać w Krakowie i trwać przy swojej religii, lata wojny położyły kres dawnemu porządkowi. Kazimierz opustoszał, a oni zmagali się z traumą, często nie zakładając rodziny i umierając bezpotomnie.

Choć identyfikacja żydowska jest pojęciem szerokim, zdecydowałam, że swoją współczesną fotograficzną opowieść skoncentruję na tych, dla których żydowskość to judaizm, wierność religii w najbardziej tradycyjnym i ortodoksyjnym wydaniu. W tym sensie panorama, którą nakreślam, jest zawężoną konsekwencją subiektywnych poszukiwań.

Współczesna ortodoksyjna społeczność spotykająca się w synagodze czy wspólnie celebrująca święta, ma formę inną od tradycyjnej (w której ciągłość zapewniona jest przez rodzinną, wielopokoleniową tradycję). Jest rodzajem patchworku. Składa się z niejednolitych elementów: nielicznej grupy miejscowych Żydów, konwertytów albo tych, urodzonych poza Polską, którzy z powodów ideowych wybierają Kraków jako miejsce życia i pracy.

Codzienna praktyka religijna kontynuowana jest również dzięki zasilaniu jej energią i obecnością żydowskich, w tym chasydzkich,  gości ze świata. Dla wielu z nich Kraków / Kroke jest miejscem dobrze znanym z ksiąg i opowieści starszych – istotną częścią duchowego i materialnego żydowskiego dziedzictwa. Tu dotykają świętości skumulowanej dzięki stuleciom obecności, religijnych studiów i modlitwy ich przodków. W zamian wnoszą młodość, energię i entuzjazm.

Zbiór fotografii z kolekcji Kroke jest wizualnym zapisem obecności wyznawców ortodoksyjnego judaizmu w Krakowie w latach 2008–2023. Wyborem z najnowszego rozdziału żydowskiej historii miasta. Zbiorowym portretem tych, którzy budząc się w mieście Kraka, ale i Rabina Mojżesza Isserlesa czy Mordechaja Gebirtiga,  nadal witają dzień modlitwą Szma Israel (Słuchaj Izraelu)”

2.  dr Edyta Gawron, historyczka specjalizująca się w historii współczesnej Żydów, adiunkt w Zakładzie Historii Żydów Instytutu Judaistyki UJ

„Kraków przez kilka wieków był jednym z najważniejszych ośrodków życia żydowskiego na świecie, tutaj mieszkali i tworzyli najwybitniejsi rabini i uczeni. To w żydowskim Krakowie kształtowała się aszkenazyjska tożsamość Żydów Europy Środkowo-Wschodniej, którzy od czasu „złotego wieku” (XVI w.) czerpali z nauk rabina Mojżesza Isserlesa (Remuh), z mądrości jego uczniów i następców.

W kolejnych stuleciach Żydzi krakowscy stanowili coraz bardziej znaczącą część mieszkańców miasta, przechodząc różne etapy, od izolacji do integracji. Na przełomie XIX i XX w. stanowili ponad 25% mieszkańców Krakowa i aktywnie współtworzyli to miasto.

W czasie II wojny światowej żydowska społeczność Krakowa została prawie doszczętnie, bo w 90 procentach, zniszczona. Z kilku tysięcy ocalałych z Zagłady jedynie część wróciła do rodzinnego miasta, gdzie po wojnie pojawiły się nowe wyzwania w czasie reżimu komunistycznego. Na skutek sekularyzacji i kolejnych fal emigracyjnych w Krakowie pozostała jedynie garstka osób kontynuujących religijne tradycje. Dopiero w latach 90. XX wieku życie żydowskie zaczęło się powoli, na nowo odradza”.

4. prof. Jonathan Webber , brytyjski antropolog, którego badania nad dziedzictwem żydowskim w polskiej części historycznej Galicji stały się podstawą dla stałej wystawy Żydowskiego Muzeum Galicja, „Śladami pamięci”

„Kraków, znany w języku jidysz jako Kroke, był domem dla ortodoksyjnego życia żydowskiego przez co najmniej 750 lat i nadal nim jest. Miasto ma znakomitą żydowską reputację, zwłaszcza ze względu na uczonych rabinów, którzy uczynili je ważnym ośrodkiem żydowskiej nauki w XVI i XVII wieku. Obecnie historia ta jest tradycyjnie postrzegana poprzez pryzmat siedmiu monumentalnych synagog, które wciąż stoją w dawnej żydowskiej dzielnicy, na krakowskim Kazimierzu. Ich piękna architektura, wspaniałe malowane dekoracje i wyszukane hebrajskie inskrypcje wiernie reprezentują bogactwo tradycji. Budynki te wyszły w dużej mierze bez szwanku z przerażającej katastrofy II wojny światowej, podobnie jak wiele starych budynków mieszkalnych: krajobraz miejski pozwala zatem współczesnym odwiedzającym podążać śladem żydowskiej przeszłości miasta. Bardzo niewielu z 60 000 Żydów zamieszkujących przed wojną Kraków przeżyło Holokaust, a większość z tych, którym się to udało, wyemigrowała po wojnie. W rezultacie, ortodoksyjna społeczność żydowska w mieście jest dziś bardzo nieliczna.

Jednak z całą pewnością się rozwija, co wyraźnie pokazują zdjęcia prezentowane na tej wystawie. Z czterema rabinami, dwiema funkcjonującymi synagogami i dwiema mykwami (rytualnymi łaźniami), koszernymi restauracjami i sklepem sprzedającym koszerne produkty, dwoma przedszkolami i klubem seniora, zajęciami dla kobiet oraz szeregiem żydowskich zajęć edukacyjnych i społecznych oferowanych głównie przez JCC – Centrum Społeczności Żydowskiej, ta mała społeczność prężnie funkcjonuje. Jednak jej trzon jest zasilany niemal codziennie przez dużą liczbę ortodoksyjnych gości, którzy przyjeżdżają modlić się na grobach wybitnych uczonych rabinów i przywódców duchowych, pochowanych w Krakowie lub w miastach, do których z Krakowa łatwo dotrzeć. Miejsca te są tak ważne dla ortodoksyjnych Żydów, że wiele setek pielgrzymów przybywa z całego świata w rocznicę śmierci danego rabina, w czasie uważanym za szczególnie sprzyjający modlitwie błagalnej. Przyjezdnych jest tak wielu, że na ulicach Kazimierza często można zobaczyć grupy chasydów – głównie mężczyzn, w długich czarnych płaszczach, czarnych kapeluszach i z pejsami – ale także niewielką liczbę chasydzkich kobiet. Ich charakterystyczny wygląd pomaga przywołać obrazy kojarzone z przeszłością, ale także potęguje poczucie, że miasto emanuje świętością z powodu niezwykłych żydowskich osobowości, które kiedyś tu mieszkały – a świętość, jak mówią, można wyczuć w powietrzu. Innymi słowy, nie jest to zwykłe miasto. Kraków zdecydowanie pozostaje istotnym miejscem na mapie chasydów i współczesnego ortodoksyjnego świata żydowskiego.

Agnieszka Traczewska jest wielokrotnie nagradzaną fotografką. Całkowicie niezrażona stereotypem chasydów jako ludzi zamkniętych w sobie i niechętnych kontaktom z osobami z zewnątrz, uczyniła swoją misją odkrywanie ich świata. Jej fotografie prezentujące ich kulturę i tradycje były pokazywane w muzeach i galeriach na całym świecie. Świetnie operując zbliżeniami, autorka zdołała uchwycić człowieczeństwo osób, które z pewnością odczuwają w atmosferze Krakowa wszechobecną duchowość i świętość. Wystawa ukazuje również uczestników ortodoksyjnych żydowskich uroczystości oraz wydarzeń związanych z cyklem życia. Jest to świat rzadko przedstawiany na zdjęciach. Ludziom przyzwyczajonym do poznawania kultury żydowskiej głównie poprzez pryzmat budynków, wystawa Traczewskiej uzupełnia ten obraz o osoby – ortodoksyjnych Żydów”.

wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
Fot. 1 Agnieszka Traczewska
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
Fot. 2 Agnieszka Traczewska
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
Fot. 3 Agnieszka Traczewska
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
Fot. 4 Agnieszka Traczewska
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
Fot. 5 Agnieszka Traczewska
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
wystawa, fotografia, Żydzi, Agnieszka, Traczewska, Muzeum Galicja
pokaż metkę
Osoba publikująca: Sylwia Drożdż
Podmiot publikujący: Otwarty Kraków
Data publikacji: 2023-10-20
Data aktualizacji: 2023-10-20
Powrót
Znajdź